EKOLOJİ

EKOLOJİ

Ekoloji birbirleri ile ve çevreleri ile etkileşimini inceleyen bilim dalıdır.
Ekolojiyi anlamak için madde ve canlı organizasyonunun bilinmesi gerekir.
Madde organizasyonu: Atom – Molekül – Organel – Sitoplazma – Hücreler –Dokular – Organlar - Sistemler –Organizmalar - Populasyonlar – Komüniteler – Ekosistemler – Biyosfer-Dünya – Gezegenler – Solar sistemler– Galaksiler – Evren şeklindedir

Ekoloji ile ilgili önemli terimler
Biyosfer:Canlı yaşamına uygun ,okyanus derinlikleri ile atmosferin 10 000 m.yüksekliğine kadar olan tabakasıdır.
Ekosistem:Komünitelerle cansız (Abiyotik) çevre koşullarının karşılıklı etkileşimleri.
Biyotop:Canlıların yaşamlarını sürdürmek için uygun çevresel koşullara sahip coğrafi bölgedir.
Komünite:Belirli yaşam alanına uyumlu populasyonlar topluluğudur.
Populasyon:Belirli coğrafi sınırlar içinde yaşayan aynı türe ait bireyler topluluğudur.
Habitat:Bir canlı türünün rahatça beslendiği,barındığı,ürediği yaşam alanına denir.
Niş:Yaşam alanında kalıtsal özellikleri ile ilgili gerçekleştirdiği yaşamının devamına yönelik faaliyetlerin tümüdür.
Flora:Belirli bir bölgeye adapte olmuş ,o bölgede yaşamını sürdüren bitki topluluğudur.
Fauna:Belirli bir bölgeye adapte olmuş ve o bölgede yaşamını sürdüren hayvan topluluğudur.
Ekosistemi oluşturan faktörler
bulundukları yaşam ortamında canlı ve cansız faktörlerle etkileşim halindedirler.
Biyotik faktörler
1) Üreticiler 2) Tüketici 3Ayrıştırıcılar
Abiyotik faktörler: İkiye ayrılır.
1) İklimsel faktörler : a) Işık b) Isı c) Su
2) Toprak faktörler : a)Toprak yapısı b)Mineral ve tuzlar c)Toprak ph’ sı
Abiyotik faktörler
1-İklim faktörleri:Canlılar yaşamlarını sürdürürken güneş ışını,ısı, basınç,nem, hava hareketleri gibi iklim faktörlerden etkilenirler.

A) Işık:

a) Işığın kalitesi,şiddeti,süresi önemlidir
b) Canlıların temel enerji kaynağıdır
c) Fotosentez için gereklidir
d) Bitkide çimlenme,büyüme,yönelme. klorofil sentezi için gereklidir
e) Işık bitkilerin yaşam alanını belirler
f) Hayvanlarda üreme,göç,pigmentasyon,bazı vitaminlerin sentezi ,sucul hayvanlarda solunum üzerine etkilidir
B) Isı:

Canlılarda yaşamsal olaylar belirli ısıda gerçekleşir. Yüksek ve düşük ısıda yaşamsal olaylar azalır hatta durur.
Bitkilerde : a) Çimlenme b) Köklerle su alınımı c) Fotosentez
Hayvanlarda : a) Üreme b) Gelişmenin devamı
c) Değişken ısılı hayvanlarda (Omurgasızlar,Balıklar , Kurbağalar ,Sürüngenler ) metabolizmanın devamı
C) Su:
Organik maddelerin sentezlenmesi
Maddelerin çözülmesi ,emilmesi,taşınması
Biyokimyasal olayların gerçekleşmesi
Fazla ısının uzaklaştırılması
Boşaltım maddelerinin dışa atılması
Bitkilerde çimlenmenin gerçekleşmesi ,hayvanlarda embriyonun gelişmesi
Bazı canlılar için yaşam ve hareket alanıdır
Canlılar yaşadıkları ortam ve suya duydukları ihtiyaç farklıdır. Özel adaptasyonları ile en iyi uyumu yapmışlardır.
Hayvanlarda:
Deride su kayıbını önleyen plaka,tüy ,kitin dış iskelet gibi yapıların oluşması.
Solunum yüzeyinin vücud içine alınması
Boşaltımla su kayıbını önleyen mekanizmaların gelişimi
Yaşam alanı olarak suya yakın çevrelerin seçilmesi
Bitkilerde:
Su kayıbının sağlandığı stomaların;a)Açılıp kapanmasının kontrol edilebilmesi (Terlemenin fazla olduğu zamanlar ve suyun az olduğu zamanlar stomalar kapanır)
Köklerin suya yönelimi vardır
Kurak ortam bitkilerinde gövde ve yapraklar su kayıbını önleyecek değişikliklere sahiptir.
Canlıların ihtiyacı olan suyu şu şekillerde karşılarlar:
Suyun doğrudan alınması.( Sindirim sistemi, kökler)
Deri ile su almak (Kurbağalar,Bazı omurgasızlar)
Besinlerin yapısındaki sudan karşılamak
Metabolik su kullanmak
Biyotik faktörler
Üreticiler
Fotosentez ve kemosentez mekanizmaları ile inorganik maddelerden organik madde sentezleyebilen ototrof bakteriler,mavi yeşil algler,kloroplast taşıyan protistalar ve bitkilerdir. Enerji ve maddenin canlıların kullanabileceği hale dönüşümünü sağlayan canlılardır.
Ototroflar İhtiyacı olan organik besinleri kendileri sentezleyebilen canlılardır. Besin sentezlerken kullandıkları enerjinin şekline göre iki tip ototrof canlı vardır:
a) Fotoototroflar: Klorofilleri sayesinde ışık enerjisi kullanarak organik besin sentezleyenler. Klorofilli bakteriler,Mavi-yeşil algler, Kloroplast taşıyan protistalar ve bitkiler bu gruptan canlılardır.
b) Kemoototroflar: Kuvvetli oksidasyon enzimleri sayesinde oksitledikleri inorganik maddelerden (H,Fe,NH3,nitrit vb.) elde ettikleri kimyasal enerjiyi kullanan bakteriler bu gruptur.
Tüketiciler
İhtiyacı olan besinleri diğer canlılardan hazır olarak alan hayvanlar ,protistalar,parazit bitki ve mantarlar,hetotrof bakterilerdir.
Tüketiciler üç grupta incelenir:
Bitkilerle beslenen: (1.Tükticiler)
Hayvanlarla beslenen(2.Tüketici)
Yırtıcılar: (3.Tüketiciler)
Besinlerini almaları bakımından üç gruba ayrılırlar.
I- Holojoik beslenme:

Besinlerini katı parçalar halinde alırlar
Sindirim sistemleri ve enzimleri gelişkindir
Hareket sistemleri gelişkindir
Gelişkin duyulara sahiptirler
Holojoik canlılar kullandıkları besinin özelliklerine göre sindirim sistemleri ve beslenme davranışlara sahiptir.
1) Herbivorlar: Bitkisel besinlerle beslenenler

Öğütücü dişler gelişkindir
Sindirim kanalları gelişkindir
Mide gelişkin ve bölmelidir
Bitkisel besinlerin besleyici değeri az olduğundan fazla besin alırlar
Beslenmeleri uzun sürer
Bitkisel besinlerden yararlanma azdır
Bazı gruplar sindirim sistemlerinde selüloz sindiren enzimlere sahip bakteri vb. canlılara simbiyoz yaşarlar.
2) Karnivorlar: Hayvansal besinlerle beslenenler

Parçalayıcı(Köpek) dişler gelişkindir
Sindirim kanalı kısadır
Hareket ve duyu sistemleri gelişkindir
Etin besleyici değeri fazla olduğundan beslenmeleri kısa sürer
Uzun süre aç kalabilirler
3) Omnivorlar:Hem hayvansal hemde bitkisel besinlerle beslenebilenler

Sindirim Özellikleri ile karnivorlara benzerler
Selüloz hariç diğer bitkisel besinlerden faydalanacak enzimlere sahiptirler
Tohum,meyve ve hücre öz suları bitkisel besinlerini oluşturur
II- Saprofit beslenme

Sindirim sistemleri yoktur
Sindirim enzimleri vardır
Hücre dışı sindirim vardır
Ölü bitki ve hayvan artıkları üzerinden beslenir
Doğada madde döngüsü için önemli canlılardır
Bazı bakteriler ve mantarlar bu gruptandır
Üzerinde yaşadıkları canlıya zarar verirler
III- Parazit beslenme
Hayvansal parazitler endo ve ekto olmak üzere ikiye ayrılır
Ekto parazitler:

Sindirim sistemleri ve enzimleri vardır .
Hareket sistemleri ve duyuları gelişmiştir
Konakçının vücudu üzerinden besinlerini karşılarlar
Endo parazitler:

Sindirim sistemleri yoktur
Sindirim enzimleri yoktur
Üreme sistemleri hariç diğer sistemleri körelmiştir
Parazit canlıların konağa olan bağımlılığı bakımından ikiye ayrılırlar:
1) Yarı parazitlik: Belirli besinler için konağa bağlanan canlılar Örnek:Ökseotu Fotosentez yapmalarına karşı su ve mineralleri başka bitkilerin iletim demetlerinden emeçleri ile alırlar
2) Tam parazitlik: Bütün besinlerini konakçıdan alan parazitlerdir Bu parazitlerde üreme hariç diğer sistemler körelmiştir Bazı özel parazitlik durumları:
-Parazit-patojen:Konukçu canlıda hastalık ve ölümlere neden olurlar
-Obligat parazitler:Yaşamsal evrelerinin çoğunu konukçu vücudunda geçirirler. Bazı yaşamsal olayları ancak konukçu vücudunda gerçekleştirebilir.

Hem ototrof hem hetotrof beslenme
Bazı ototrof canlılar fotosentezle besinlerini üretebilirler ancak ihtiyaç duyduklarında diğer canlılarıda besin olarak kullanabilirler.
Örnekler: a)Protistalarda EUGLENA

Tek hücreli
Hücre ağızlarından aldıkları besinlerle hetotrof beslenirle
İhtiyaç duyduklarında kloroplastları ile fotosentez yaparak ototrof beslenirler
Göz lekeleri bulunur
Hücre içi sindirim görülür
Örnek: b)Bitkilerden Dionea,Drosera,Nephentes gibi
insektivorlar

Kloroplastları vardır ve fotosentez yaparlar
Azotça fakir sulak topraklarda yaşarlar
Yaprakları metamorfozla böcek kapanı haline gelmiştir
Azot ihtiyaçlarını yaprakları ile yakaladıkları böcekleri, yapraklarında sindirerek sağlarlar
Hücre dışı sindirim görülür
Ayrıştırıcılar
Bitki,hayvan ölüsü ve artıklarını besin olarak kullanan saprofit bakteri ve mantarlardır
Canlılar arasında beslenme bağımtısı
canlı türleri yaşamsal olaylarını devam ettire bilmek için diğer canlılarla beraber yaşamak zorundadırlar. Canlılarbeslenme,üreme,barınma,hareket,korunma gibi yaşamsal olaylarda başka canlılara ihtiyaç duyarlar. Bu ilişki yarar zarar ilişkisine göre üç şekilde gerçekleşir.
1) Kommensalizm: Birlikte yaşayan türlerden biri birliktelikten yarar sağlarken diğer tür yarar veya zarar görmez.
2) Mutualizm: Birlikte yaşayan iki ayrı türde birliktelikten yarar sağlarlar.
3) Parazitizm: Birlikte yaşayan iki ayrı tür bireylerinden biri bu durumdan faydalanırken diğeri bundan zarar görür.

Besin zincirleri
Doğada canlılar başka bir canlıyı besin olarak kullanırken kendileride başka canlıların besini olurlar. Canlıların birbirlerini tüketmelerine göre sıralanmaları ile oluşan zincire besin zinciri denir. Zincirin her halkası ayrı bir tür tarafından oluşturulur.Ancak hiçbir zaman doğada tek sıralı zincire rastlanmaz. Bir canlı besin olarak birden fazla türü besin olarak kullanırken kendiside birden çok türün besini olur. Bu durum zincirlerin birbirine karışıp beslenme ağları oluşturmasına neden olur.

Besin zincirleri ile canlılar arasında organik madde ve enerji akışı gerçekleşir.
Zincir ne kadar kısa ise madde ve enerji o kadar ekonomik kullanılır.
İlk halkada ototroflar bulunur
Son halkada 3.tüketiciler (Yırtıcılar) bulunur
Zincirdeki canlılar fonksiyonlarına göre üç tiptir
1) Üreticiler
2) Tüketiciler: a) Birincil tüketiciler (Herbivorlar)
b) İkincil tüketiciler (Karnivorlar)
c) Üçüncül tüketiciler (Karnivorlar)
3) Ayrıştırıcılar
· Ayrıştırıcılar zincire her halkadan katılabilir
· Her halkada önceki halkadan alınan organik madde ve enerjinin %90 ‘ı canlının yaşamsal olaylarında tüketilirken , canlı vücudunda saklı tutulan % 10 ‘u besini olduğu sonraki halkaya geçer. Bu duruma % 10 yasası denir.

Ekolojik piramitler
Ekolojik piramitler ekosistemlerdeki komüniteyi oluşturan birey sayısı(Biyokütle) veya enerji dikkate alınıp hazırlanır.
Biyokütleye ve enerjiye dayanan piramitler

Piramidin tabanını üreticiler oluşturur
Tepe basamağı yırtıcılar oluşturur
2. ve 3. basamağı tüketiciler oluşturur
tüketiciler

Birincil tüketiciler (Herbivorlar)
İkincil tüketiciler (Karnivorlar)
Üçüncül tüketiciler (Karnivorlar)
Taban üreticilerden oluşur
Biyokütle tepeye doğru gittikçe her basamakta 10 kat azalır
Enerji tepeye doğru her basamakta 10 kat azalarak aktarılır
Biyolojik birikim (Kimyasal zehirler,radyoaktivite vb.) tepeye doğru gittikçe artar