BİTKİLERDE ÜREME VE GELİŞME

BİTKİLERDE ÜREME VE GELİŞME

I-Tohumsuz bitkilerde
Eşeyli ve eşeysiz üremenin birbirini takip etmesi şeklinde gerçekleşen metagenez görülür:
Metagenez
Sporlar (n) çimlenerek hapolid gametofiti oluşutrurlar
Gametofitlerde anteridyum (Erkek organ) ve Arkegonium (Dişi organ) gelişir
Mitoz bölünme ile anteridyumlarda sperm arkegoniumlarda ise ovum meydana gelir
Uygun şartalarda döllenme gerçekleşir
Oluşan zigottan(2n) sporofit (2n)gelişir
Sporofitte sporangium (Spor kesesi) gelişir
Sporangiumda bulunan spor ana hücrelerinden (2n) mayozla sporlar (n) oluşur
Karayosunlarında
Gametofit döl baskındır
Gametofit fotosentez yapar
Sporofit döl gametofit üzerinde gelişir ve yarı parazittir
İletim demetleri taşımaz
Eğreltilerde
Sporofit döl baskındır
İletim demetleri taşır
Fotosentez yapar
Sporofit döl çiçekli bitkilerdeki gövde,yaprak,kök ve çiçek rollerini üstlenir
Gametofit döl cılızdır
II-Tohumlu bitkilerde
Temel üreme organı çiçektir.
Üreme hücrelerinin oluştuğu yerdir
Mayoz ve haploid gelişmenin gerçekleştiği yerdir
Döllenmenin gerçekleşip embriyo ve endospermin oluştuğu yerdir
Tohumun geliştiği yerdir
Meyvanın oluştuğu yerdir
Çiçek yapısı ört kısımda incelenir

1-Çiçek tablası:Çiçek adlı üreme organının geliştiği yapıdır
2-Dişi organ:Tohum taslağı ve Makrospor ana hücresinin bulunduğu embriyo kesesi ve tohumun geliştiği ,gerçek meyve oluşumunu sağlayan kısımdır 3 kısma ayrılır;
Ovaryum
Stilus
Stigma
Ovaryumda embriyo kesesinin oluşumu
Makrospor ana hücresi mayozla 4 makrospor yapar,bunlardan 3 tanesi erir geri kalan bir tanesi makrospor olarak kalır.
Makrospor hücresinin nucleusu ard arda 3 kez mitoz gecirerek 8 nucleuslu hücre oluşur
Makrospor içindeki nukleuslardan 3 tanesi vegetal kutba nucleusları yerleşerek antipod nucleusları oluşturur
2 tanesi ortada polar nucleusları oluşturur
Geri kalan 3 nucleustan biri Ovum diğerleride sinerjit nucleusları haline dönüşerek animal (Döllenme) kutbuna yerleşir.
Organizasyon bittiğinde döllenmeye hazır embriyo kesesi meydana gelmiştir
3-Erkek organ:Mikrospor ana hücresinin bulunduğu,polenlerin oluştuğu kısımdır. 2kısma ayrılır;
Flament:Sapcık
Anter:Başcık
Başcık (Teka)larda polen oluşumu
Başcıkta bulunan mikrospor ana hücresi mayoz geçirerek 4 tane haploid mikrospor oluşturur.
Mikrospor hücrelerinin nukleusları mitozla ikiye ayrılır
Oluşan iki mikro nukleus etraflarına bir miktar sitoplazma alırlar
Böylece tozlaşmayı sağlayacak polen oluşur
Polen nucleuslardan biri polendeki metabolizmayı kontrol eden vegetatif nucleus,diğeri ise döllenmeyi sağlayacak generatif (Doğurucu) nucleustur
Polen etrafında türe özgü ve tozlaşma biçimine uygun kabuk oluşur
4-Taç ve canak yapraklar: Çiçeklere şekil verip görünümlerini belirleyen,tozlaşmaya yardımcı,özel kokular uretebilen kısımlardır
Tozlaşma
Tekalarda oluşan polenlerin su,hava ve taşıyıcılararacılığı ile stigmaya ulaşıp çimlenmesine denir. Polenin stigmada çimlenmesi stigmada üretilen fertilizasyon maddesi ile gerçekleşir.
Çimlenme ve döllenme
Çimlenen polende polen tüpü oluşur
Polen tüpü stilus içinden ovaryuma doğru uzar
Vegetatif ve generatif nucleuslar polen tüpüne geçer
Tüp embriyo kesesine ulaşınca vegetatif nucleus erir,generatif nucleus mitozla iki nucleus oluşturur
Generatif nucleuslardan biri ovumu dölleyerek embriyoyu oluşturur
Diğer generatif nucleus polar nucleusları dölleyerek endospermi oluşturur.
Not:Çiçekli bitkilerden kapalı tohumlularda iki döllenme gerçekleşir
Döllenme: Ovum(n) + Sperm (n)=Embriyo (2n)
Döllenme:Plar nuc.(n)+Polar nuc.(n)+Sperm(n)=Endosperm (3n)
Tohum ve tohum oluşumu
Tohum taslağında bulunan embriyo kesesi döllenmeden sonra tohum haline dönüşür.
Tohum taslağı-----------------------Tohum
Tohum kısımları
Kabuk:Tohum taslagından gelişir tohumun olumsuz dış etkilerden korunmasını sağlar(2n) kromozomlu hücvrelerden oluşur
Endospermöllenen polar nucleuslardan gelişir.Çimlenme öncesi ve çimlenme esnasında bitki embriyosunun ihtiyacı olan besin maddesini bulundurur (3n) kromozomlu hücrelerden oluşur
Embriyoöllenen ovumdan gelişir.Yeni nesil bitkiyi oluşturur. (2n) kromozomlu hücrelerden oluşur
Meyva ve meyva oluşumu
Tohum oluştuktan sonra çiçek tablası ile beraber çiçek organlarından veya sadece ovaryumdan gelişir
1-Gerçek meyva:Sadece ovaryumun gelişimi ile oluşan meyva Örn:erik,kiraz,kayısı vb.
2-Yalancı meyva:Çiçek tablası,Canak yaprak,taç yaprak,erkek organ ve ovaryumun birlikte meydana getirdikleri meyva. Örn:Elma,armut vb.
Meyvalar tohumun korunmasında ve yayılmasında rol alan önemli yapılardır.
Tohum çimlenme ve gelişim
Bitkilerde gelişim olaylarından hücre bölünmesi,büyüme ve farklılaşma olayları görülür
Çiçeksiz bitkilerde sporların çimlenmesi ile gametofit gelişir
Çiçeksiz bitkilerde Sperm ve ovumun döllenmesi ile oluşan zigotun mitoz bölünmeleri ile sporofit gelişir
Vegetatif üreyen bitkilerde dal,yaprak,tomurcuk vb. vücud kısımlarından yeni bitki gelişir
Çiçekli bitkilerde tohumdan yeni bitki gelişir
Tohum yapısı
a-Kabuk:
Tohumu örter
Kabuğu oluşturan hücrelerin çeperleri mantarlaşmış ve odunlaşmıştır
Tohumu su kayıbından,mekanik etkilerden,kimyasal ve biyolojik etkilerden korur
Kalınlığı şekli ve yapısal özellikleri türe göre değişir
Kabuğu oluşturan hücreler 2n kromozomludur
b-Endosperm:
Açık tohumlularda sadece polar nucleuslardan döllenmeden gelişir ve n kromozomlu hücrelerden oluşur
Kapalı tohumlularda polar nucleusların döllenmesi ile oluşan triploid 3n kromozomlu hücrelerden oluşur
Türe göre farklı yoğunluklarda olmak üzere karbonhidrat,yağ ve protein depolar
Çimleninceye kadar hetotrof olan bitki embriyosunun madde ihtiyacını karşılar
Çimlenince endospermin görevini yapraklar üstlenir
c-Embriyo:
Ovumun spermle döllenmesi ile oluşur ve 2n kromozomludur
Embriyonik gövde ve kök taşır
Tohum çimleninceye kadar yavaşca gelişir
d-Çenekler (Kotiledonlar):
Embriyoya bağlı olarak gelişir
Endospermden besin alarak bitki çimleninceye kadar onu besler
Çimlenmeden sonra bir süre fotosentezde yapar(Dikotillerde)
Soğan,zambak vb.de tek çenek, sebzeler,çalılar,ağaçlar vb.de iki çenek, çamgillerde çok çenek bulunur
Tohumda uyku hali:
Tohumda metabolizma yavaş fakat devam etmektedir
Süre tohum kabuğuna ve besin miktarına bağlıdır
Kuru ve soğuk koşullarda uyku halinde kalarak canlılığı korumakta ve neslin devamını garanti altına almaktadır
Tohumlarda uyku halinin devamı sağlayan hormon absisik asittir
Tohumlarda canlı ve çimlenme yetenekli kalma süresi türe göre değişir
Çimlenme gücü:
Tohum kabuğu kalınlığına
Tohumdaki su miktarının azlığına
Depo besinlerden yağ yerine nişastanın varlığına bağlı olarak artar.
Tohumda çimlenme:
Gerekli şartlar:
Su: Kabuğun çatlaması,embriyonun serbest kalması ve enzimatik reaksiyonlar için gereklidir
Oksijen:Artan metabolizma için gerekli enerji oksijenli solunumla karşılanır
Sıcaklık:Artan enzim etkinliği uygun sıcaklıklarda gerçekleşir
Işık:Bazı türlerde (Tütün) çimlenmede ışığa ihtiyaç duyulur.
Çimlenme mekanizması
Şartlar uygun olduğunda tohum su alarak şişer ve tohum kabuğu çatlar
Alınan su tohumda absisik asit etkinliğini kırar
Alınan suyun etkisi ile endosperm hücreleri giberillin üretir.
Giberillin absisik asidin etkinliğini azaltırken amilaz etkinliğini artırırı
Amilaz etkisi ile nişasta glikoza parçalanır
Oluşan glikoz çatlayan kabukla beraber alınan fazla miktardaki O2 kullanılarak solunumda harcanır
Çimlenme ile beraber tohumda ağırlık azalması gerçekleşir
Metabolizmanın hızlanması ile beraber hücre bölünmesi hızlanır
Meristem etkisi ile bitkiye yeni hücre ve dokular katılır
Bitki uç meristemi ile boyca,kambiyum ile ence kalınlaşarak büyür.
Bitki gelişmesinde rol alan faktörler
A-Su:
Turgor oluşumu
Madde taşınımı
Fotosentezde organik madde sentezi
Terleme ile ısı düzenlenmesi
Stomaların çalışması
Enzimatik reaksiyonlar için ortam
Hidroliz reaksiyonlarının gerçekleşmesi
B-Sıcaklık:
Enzim etkinliği ve metabolizmada etkendir
Terleme üzerine etkendir
Topraktan su alınımıda etkendir
C-Işık:
Klorofil sentezinde gereklidir
Fotosentezde gereklidir
Bazı türlerde çimlenmede gereklidir
D-pH,Tuz ve Mineral:
Enzim etkinliği için gereklidir
Bazı moleküllerin (Enzim,hormon,pigment vb.) yapısına katılır
E-Hormonlar:
Bitkisel hormonlar bitkinin büyümesi,yaprak-çiçek açması, yönelim, meyva oluşumu,Tohumda uyku ve çimlenme vb. yaşamsal olayların gerçekleşmesinde rol alırlar
Not:Bu faktörlerin etkinliği farklı türler için değişebilir.Değişik türlerde özel adaptasyonlar görülür.